Antiga Gallaecia: O Castromao

O Castromao e un antigo asentamento fortificado da Idade de Ferro, e decir, un castro. Atopase a 738 metros de altitude na parroquia do mesmo nome no concello de Celanova, Ourense.
Ten unha extensión de algo máis de 2 Ha e foi a capital da antiga tribu preromana dos Coholerni, polo que tamén chamouse Coholernibriga.

Data do IV a.C polo que é un dos castros máis antigos conservados da Galiza, aínda que atoparonse vasixas do VII a.C polo que pode ser un século máis antigo, e decir que poidera ser primitivamente construido con materiais perecedoiros e logo en pedra. En canto o seu abandono se estima que foi acabado de abandoar no século III d.C.
Dende el podese divisar toda a bisbarra de Celanova, polo que esta situado nun importante punto estratéxico. Dentro do poboado domina a vivenda circular, aínda que tamén abunda a cadricular como un gran recinto rectangular con tres divisións, que posiblemente serviria de alpendre ou cortes para o gando. Destacar que a maioria das vivendas non posúen porta nas estructuras que se conservan. Tamén hai algunhas vivendas agrupadas en barrios familiares posuíndo vestibulos antes da entrada.
Nas excavacións do poboado atoparonse cerámicas de distintas épocas, asi como obras talladas na pedra como unha escultura dun individuo agrrando algo. Atopouse tamén un trisquel de grandes dimensións tallado, do que hai a hipótese de que podia ser a venta dunha vivenda. Como curiosidade apareron o parecer restos de crustaceos mariños no poboado, o que quere decir que o castro debia ter un importante comerzo na época.
Este poboado era a capital da tribu dos Coholernos, e destaca e ten gran importanza no mundo castrexo o descubrimento nel da taboa "Tessera Hospitales", taboa escrita en latín que data do século I. Nela pon o parecer un pacto de hospitalidade entre os Coholerni e as tropas romanas da Cohors I Celtiberum, que se asentaban no campamento militar romano de Aquis Querquennis, na parroquia de Os Baños no concello de Bande, non moi lonxe do poboado.
Tamén polas cercanias do castro pasaba a antiga vía romana XVIII (A Vía Nova), que unia as capitais xurídicas romanas de Bracara Augusta (Braga) e Astúrica Augusta (Astorga).